Beyler, Sivas'ta bulunduğumuz sırada birçok sorun ve olaylarla karşılaşılmış ve ister istemez ulusal, yönetimsel, askeri ve siyasal girişim ve etkinliklerde bulunulmuştur. Bunların tümünü ayrıntılarıyla anlatmak uzun sürer. Yalnız, izlediğimiz olaylar zincirinin birbirine bağlanmasını sağlayacak bazı noktalara işaret ederek geçeceğim.
Çürüksulu Mahmut Paşa'nın Demeci
Beyler, İstanbul'da, yurdun kurtarılmasıyla ilgili en önemli işlerle uğraşan, saygıdeğer ve aklı başında olarak tanınmış kimselerin, o dönemde, İstanbul'un zehirli havasını soluma yüzünden, zihniyet ve düşüncelerinde ne kadar olumsuz sapmalar meydana gelmiş olduğuna örnek olmak üzere, daha Sivas'tayken karşılaştığım küçük bir olayı izninizle bilginize sunmak isterim. Belki de sayın üyeler arasında anımsayanlar vardır. Ayan üyelerinden Çürüksulu Mahmut Paşa, "Bosphore" gazetesi yazarlarından birine, siyasal durumumuzla ilgili bir demeç vermişti. Mahmut Paşa'nın o tarihlerde, Barış Hazırlıkları Komisyonu üyesi olduğunu da anımsarsınız. Paşa'nın 31 Ekim 1919 tarihli Tasvir-i Efkar gazetesinde yayınlanan demecini, 17 gün sonra Sivas'ta okudum. "Ermenilerin aşırı isteklerine hak vermemekle birlikte, sınırlarda bazı düzeltmelerin yapılmasına razı oluruz." ifadesi dikkatimi çekti. Doğu Anadolu'da Ermenistan lehine toprak tavizlerinde bulunulacağına söz verme anlamı taşıyan bu cümlenin, Barış Komisyonu üyesi olan bir devlet adamınca söylenmiş olması, gerçekten üzerinde düşünülmeye ve şaşkınlıkla karşılanmaya değerdi. Bu nedenle 17 Kasım 1919 tarihinde, Çürüksulu Mahmut Paşa Hazretleri'ne yazmayı yararlı saydığım bir telgrafta, demecindeki işaret ettiğim cümleden dolayı, Doğu Anadolu halkının pek haklı olarak, son derece üzgün ve kırgın olduğunu belirttikten sonra, Erzurum ve Sivas Kurultayları'nın kararları gereğince, ulusun Ermenistan'a bir karış toprak terk etmeyeceğini ve üstelik hükümet, böyle acı bir mecburiyete boyun eğerse ulusun kendi haklarını bizzat savunmaya kararlı olduğunu ve bunun bütün dünyaya ilan edilmiş bulunduğunu" yazdım ve bu ulusal azim ve kararın herkesten önce Barış Hazırlıkları Komisyonu'nun sayın üyelerince bilinmesi ve ona göre hareket edilmesi gereğini arz ettim.
